Immunotherapie is een nieuwe manier om kanker te behandelen, waarbij het eigen afweersysteem van het lichaam ertoe wordt aangezet de tumor aan te vallen. Er zijn allerlei mogelijke redenen waardoor dit normaal gesproken niet gebeurt. Zo kunnen tumoren een ‘rem’ op de afweerreactie leggen. In het geval van blaaskanker is het eiwit PDL-1 zo’n rem. Vereenvoudigd gesteld geven de kankercellen met behulp van dit eiwit aan afweercellen de boodschap af ‘met ons is niets mis, je kunt ons met rust laten’.

In theorie kan de afweerreactie toch op gang worden geholpen door de werking van het eiwit te verstoren. PDL-1 blokkers zijn medicijnen die aan het PDL1-eiwit hechten en er zo voor zorgen dat het zijn werk niet langer kan doen. Recent zijn er successen geboekt met immuuntherapie bij longkankerpatiënten waarbij een vergelijkbaar eiwit, PD-1, met medicijnen wordt geblokkeerd. Hoewel deze therapie niet bij alle longkankerpatiënten aanslaat, werkt het bij een deel van hen zeer goed.  

In het nu gepubliceerde onderzoek kregen 310 patiënten met uitgezaaide blaaskanker de PDL-1 therapie. Het ging hierbij om patiënten waarbij de kanker bleef doorgroeien nadat zij alle gebruikelijke behandelingen al hadden ondergaan. Van de patiënten bij wie de tumor inderdaad PDL-1 produceerde, was de immuuntherapie in een kwart van de gevallen effectief. Bij deze patiënten slonk de tumor.

Vanuit het Antoni van Leeuwenhoek deden 13 patiënten mee aan dit onderzoek.  Behandelend arts en onderzoeker dr. Michiel van der Heijden: “We kunnen op basis van dit onderzoek nog niet zeggen voor hoe lang deze immuuntherapie zal blijven werken. Gemiddeld zijn de patiënten maar twaalf maanden gevolgd. Maar het lijkt een langdurige respons te geven. Van de patiënten die in onze kliniek zijn behandeld en bij wie de therapie werkte, werkt deze nu nog steeds.” De meeste patiënten startten met hun behandeling in augustus of september 2014. Bij hen vertoont de kanker nu dus al langer dan een jaar geen toename. Ter vergelijking: gemiddeld overlijden patiënten met uitgezaaide blaaskanker bij wie geen gebruikelijke behandeling meer effectief is binnen drie tot twaalf maanden.

Van der Heijden vermoedt dat deze nieuwe immuuntherapie mogelijk nog succesvoller is als deze in een vroeger stadium wordt ingezet. “De patiënten uit dit onderzoek waren vaak al erg ziek. Mogelijk kwam de therapie voor sommigen al te laat. Dat behandeling bij een groep patiënten die zo ziek zijn in sommige gevallen toch nog effectief blijkt, is erg hoopgevend. Het zou goed kunnen dat als deze therapie wordt ingezet bij patiënten bij wie de ziekte niet is uitgezaaid, een nog groter percentage patiënten er baat bij heeft.” Wereldwijd lopen daarom nu diverse andere studies met de PDL1-blokkers, onder verschillende groepen van patiënten en ook in wisselende combinaties met andere anti-kanker middelen. Momenteel lopen er in het Antoni van Leeuwenhoek diverse nieuwe studies met PDL1-blokkers voor blaaskankerpatiënten.